نوشته های مشابه
ایسنا/خراسان رضوی نویسندگان و کارگردان‌های مطرح سینمای ایران در رویداد سینما حماسه که به مدت سه روز در حوزه هنری خراسان رضوی برگزار شد، به تبیین سینمای حماسی و الزامات آن پرداختند.
رویداد سینماحماسه که به مدت سه روز در حوزه هنری خراسان رضوی برگزار شد، اتفاقی تازه در حوزه فیلمسازی مستند و کوتاه داستانی بود که برای نخستین مرتبه در مشهد برگزار می‌شد. در این رویداد که با گزینش و انتخاب طرح‌های برگزیده فراخوان آن و دعوت از فیلم‌سازانی از سراسر کشور برگزار شد، مباحث مختلف فیلمسازی مطرح و ژانر حماسه در سینما تبیین شد و افراد صاحب‌نظر و کارگردان‌های مطرحی مانند محمدحسین لطیفی، هادی مقدم‌دوست و… در آن به ارائه مطلب پرداختند.
آنچه در ادامه می‌خوانید مروری بر اتفاقاتی است که طی سه روز برگزاری کارگاه‌های فشرده و نشست‌های تعاملی فیلمسازی رخ داده است.
هادی مقدم‌دوست، نویسنده و کارگردانی که آثاری چون وضعیت سفید، هیهات و سرباز را در کارنامه خود دارد، در نشست نخست سینما حماسه که تحت عنوان شخصیت و حماسه برگزار شد، به اهمیت شخصیت در فیلم‌های حماسی اشاره و حماسه را تعریف کرد.
مهم‌ترین رکن فیلم حماسی شخصیت است
این کارگردان اظهار کرد: سینمای حماسی موضوعی ضروری است که مورد غفلت واقع شده است. برخی نگاه‌ها باعث شده که گرایش به سینمای حماسه کنار گذاشته و کمتر به آن پرداخته شود. یکی از پیش‌نیازهای فهمیدن حماسه این است که نظام ارزشی خود را معین کنیم؛ یعنی برای ما مشخص باشد که خوب و بد، زشت و زیبا، صحیح و غلط چیست. خیلی بدیهی به نظر می‌آید اما این پیش‌نیاز گاهی اوقات رعایت نمی‌شود. دلایل آن نیز می‌توان غفلت، عدم ورزیدگی یا آشنا بودن با موضوع باشد یا جریانات معروفی که در کارهای نمایشی ممکن است ما را تحت تاثیر خود قرار دهد.
وی افزود: اگر بخواهیم از جایگاه شخصیت حرف بزنیم، باید به این اشاره کنیم که قطعا یکی از مهم‌ترین عناصر ساخت درام و داستان، شخصیت است. این شخصیت است که اتفاق نمایشی برایش رخ می‌دهد یا باعث رخ دادن اتفاق نمایشی میشود. شخصیت همان عنصری است که در داستان آن را دنبال می‌کنیم، می‌خواهیم درباره آن بدانیم و باعث ایجاد جذابیت میشود.
مقدم‌دوست تصریح کرد: مهم‌ترین رکن فیلم حماسی شخصیت است؛ یعنی اینکه مخاطب بداند چه کسی حماسه را خلق می‌کند. البته که باید به انجام تمام وظایف در نوشتن فیلمنامه اهتمام داشته باشیم. باید هم به شخصیت و موقعیت نمایشی و هم به مضمون بپردازیم چراکه این سه عنصر عناصر اصلی درام است و تاکید بر شخصیت نباید باعث شود که موارد دیگر نادیده گرفته شود.
تفاوت حماسه در هالیوود و ایران
محمد گذرآبادی، نویسنده و فیلمسازی که در نشست دوم سینما حماسه به معرفی و تشریح ژانر حماسی پرداخت، بیان کرد: حماسه برابر است با اتفاق‌افتادن یک بُرد بزرگ برای یک ملت که مفهوم آن در تمام دنیا مشترک است. همیشه نوعی پیروزی در حماسه نهفته است و این‌ها همان مفاهیمی است که باید در طراحی و ساختار یک فیلم پیاده شوند. از دیدگاه من این بردهای بزرگ و حماسی است که یک ملت را از برخی مشکلات دور می‌کند، موجب وحدت است و این وسعت و عظمت است که ما برای خلق حماسه نیاز داریم. پس باید بدانیم وقتی به سمت حماسه حرکت می‌کنیم، به این معناست که به دنبال بردهای بزرگ و موفقیت‌های چشمگیر هستیم؛ موفقیت‌هایی که یک قوم و ملت از آن بهره‌مند می‌شوند.
وی افزود: تصوری که در حال حاضر از حماسه در سینمای غرب و هالیوود وجود دارد، با آن چیزی که ما از حماسه درک می‌کنیم بسیار متفاوت است. در هالیوود فیلم حماسی یعنی فیلمی با هزینه ساخت بالا و مقدار زیادی جلوه‌های ویژه و دکورهای عظیم و شرکت تعداد زیادی بازیگر و ستاره در حالی که خوشبختانه این مفهوم وارد فرهنگ ما نشده است و ما فیلم‌های به این شکل بزرگ را حماسی نمی‌نامیم.
این نویسنده و فیلمساز با اشاره به تعریف حماسه عنوان کرد: اگر بخواهیم ژانر حماسه را تعریف کنیم؛ در واقع باید بگوییم که فیلمی است در مورد قهرمانهام اما قهرمانی‌هایی که هویت یک ملت و یا یک قوم را تعریف می‌کنند.
در ساخت مستند منحصر به فرد باشید
مهدی زمان‌پور کیاسری، مستندساز و کارگردان نیز در کارگاه سوم سینما حماسه در رابطه با کارگردانی مستند بیان کرد: هر فردی که می‌تواند باید با زبانی که می‌داند فیلم بسازد. در حال حاضر دنیا نیز به دنبال سادگی عمیق در فیلم‌ها و بیشتر فیلم‌های مستند است. البته فیلمساز باید شیوه بیان را یاد داشته باشد و بداند که چگونه می‌توان یک مستند ساخت چرا که یک نسخه برای همه صدق نمی‌کند.
وی ادامه داد: وقتی قرار است فیلم مستندی ساخته شود، باید به کاربرد آن به صورت ویژه توجه شود. در این راستا سازنده باید ساختاری در ذهن داشته باشد و به دنبال کار دلی نباشد. برای ساخت یک مستند نیازمند تحقیق و مطالعه در مورد یک سوژه هستیم تا بتوان درون آن را پیدا کرد. در نهایت باید روی کار تسلط داشت و با ساختار و فرمی خاص کار را ادامه داد.
این کارگردان مستند عنوان کرد: سازنده فیلم با هر فرمی که پیش رود، در نهایت مستند خود را ساخته است و چون مستند از وجود شخص بیرون می‌آید و نگاه متفاوتی به اتفاقات روزمره دارد با دیگر ساخته‌ها متفاوت است. به عقیده من باید در ساخت مستند هر فردی سبک خاص خودش را داشته باشد و با نوع نگاه منحصر به خودش کاری را بسازد.
همه چیز فیلمسازی را خلاصه در ایده می‌بینیم
محمدحسین لطیفی، نویسنده، کارگردان و مجری برنامه هفت، در کارگاه چهارم سینما حماسه که در روز دوم این رویداد برگزار شد، به مقوله پرورش ایده تا فیلمنامه و اهمیت سوژه در تولید فیلم پرداخت و به صورت انتقال تجربه نکاتی را با شرکت‌کنندگان این رویداد در میان گذاشت.
لطیفی در این کارگاه اظهار کرد: همه چیز را در ایده می‌بینیم. کمپانی‌های بزرگ کارگاه‌های ایده و سوژه برگزار می‌کنند و در طول سال شاید ۲ مورد از ایده‌های آن‌ها به فیلم تبدیل میشود اما وقتی به فضای سینمای ایران وارد می‌شویم، فیلم از حالت تجاری خارج میشود و بیشتر مساله و دغدغه تمام فیلمسازان ما در روزهای اول کار ایده‌ها و سوژه‌هایی است که آن را با گوشت، پوست و استخوان خود لمس کرده‌اند و انگیزه دارند برای اینکه آنچه در ذهن دارند را با خلاقیت خود به سمتی ببرند که اگر فیلمنامه‌نویس برای فرد دیگری بنویسد که او بفهمد، درک کند و آن را بسازد یا اینکه اگر کارگردان خود او است با آنچه در ذهن دارد کار را تولید کند.
وی افزود: اگر فیلمنامه‌نویس خودش کار را کارگردانی کند کمی متفاوت میشود، چراکه از لحظه نخست نگارش فیلمنامه پلان‌های فیلم را هم تصور می‌کند. خلاقیت ذهن بسیاری از نویسندگان در هنگام نگارش آغاز میشود و حتی زاویه دوربین و نور خود را می‌بینند. با این اوصاف صادقانه می‌گویم که اگر فیلمنامه‌نویس موارد دیگر تولید فیلم را مدنظر قرار ندهد خطا است و این یکی از مراحل خیلی مهمی است که کار را سخت می‌کند.
این کارگردان عنوان کرد: فیلمنامه‌نویس در هنگام نگارش کارگردان کار خود است، چراکه نتیجه را در تصور خود می‌بیند و حتی میزانسن در ذهنش دارد. اما آنجا دچار مشکل می‌شویم که کارگردان دیگری اثر را دریافت می‌کند و با نگاه متفاوت خود آن را می‌سازد. همیشه این دعوا را داشته‌ایم که نویسنده پس از پخش فیلم می‌گوید که این اثر فیلمنامه من نبود. با تمام این اوصاف ایده در نهایت باید به فیلمنامه ختم شود.
لطیفی با بیان اینکه ایده یک کلمه، فکر و موقعیت ایجاد کردن است، گفت: معتقدم اگر فیلم دختر ایرونی من یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های سال اکران خود شده، حداقل ۴۰ درصد راه را با سوژه‌اش جلو برده بودم و ۶۰ درصد برایش تلاش کردم که البته ۶۰ درصد سختی هم بود. بنابراین تلاش هم خیلی مهم است، اما ایده می‌تواند ما را خیلی جلو ببرد.
ساخت حماسه به معنای نفی سیاهی‌ها نیست
محمد گذرآبادی در دومین کارگاه خود و پنجمین کارگاه سینما حماسه در این رویداد اظهار کرد: حماسه به معنی تجسم آرزوها، امیدها، ترس‌ها و دیگر عواطف و احساسات جمعی یک جامعه است. در حماسه حس روح جمعی حاکم است و قهرمان داستان برای خیر بزرگ‌تر کاری را انجام می‌دهد، با این کار ابعاد بزرگ‌تری پیدا می‌کند و به همین دلیل است که حماسه مهم میشود.
وی اضافه کرد: در حال حاضر ساخت فیلم‌های حماسی در غرب به دلیل تهدیدهایی که وجود دارد زیاد شده و می‌توان گفت در یک دوره حماسی‌سازی به سر می‌بریم. از آنجایی که غربی‌ها احساس ترس و تهدید دارند به ساخت فیلم‌های حماسی که روحیه جمعی را مورد توجه قرار می‌دهد روی آورده‌اند. در تاریخ ما نیز سنت حماسه وجود دارد و ما می‌توانیم این سنت را اجرایی کنیم، اما برایم جای سوال دارد که چرا از این ژانر استفاده نمی‌کنیم. من معتقدم که این ژانر از مهم‌ترین ژانرهای سینما است. باید گفت که چرا واقع‌گرایی دست از سر ما بر نمی‌دارد و ما نمی‌توانیم به عنوان فیلمساز تصاویر حماسی را به نمایش دهیم؟.
این فیلمساز تصریح کرد: البته من امیدوارم که این فرهنگ و عادت به حماسه‌سازی را شکل دهیم. باید گفت که این کار آسان نیست؛ چرا که ساخت حماسه به عوامل زیادی احتیاج دارد، فیلم حماسی باید عظیم باشد و برای این مورد نیازمند آزادی، تحمل و پول هستیم. ساخت حماسه به معنای نفی سیاهی‌ها و واقع‌گرایی‌ها نیست، اما این جرات را دارد که زشتی‌ها را نبیند و عظمت را منتقل کند. در حال حاضر سینما و جامعه به حماسه نیاز دارد و نگاه به این ماجرا باید در بین متخصصان این حوزه جدی باشد چرا که توجه به این حوزه و عرصه می‌تواند سر منشاء یک حرکت جدید باشد.
تعریف مشترکی از فرم وجود ندارد
نصرالله تابش، مدیر رسانه فیلم‌نگار نیز در کارگاه ششم سینما حماسه به انتقال تجربه پرداخت و بیان کرد: گاهی اوقات که در برنامه‌های تلویزیونی از واژه فُرم صحبت میشود، ابهام بسیار زیادی در آن می‌بینیم و تعریفی از این واژه که تقریبا همه فیلمسازها در آن توافق داشته باشند وجود ندارد. البته که درباره خیلی از واژه‌های سینمایی ما این مشکل وجود دارد. تِرمینولوژی سینما یا تعریف مُنَقهی از واژه‌های سینمایی یکی از مهم‌ترین کارهایی است که باید در سینمای امروز انجام شود. وقتی از این واژه‌ها در سینما صحبت می‌کنیم باید برای همه ما یک معنا داشته باشد. یکی از پیچیده‌ترین و مهم‌ترین پرسش‌ها در همه هنرها به خصوص هنرهای نمایشی و دراماتیک تعریف واژه فرم است.
وی با اشاره به مفهوم شکست و پیروزی در حماسه گفت: شکست و پیروزی هم در حماسه و هم در تراژدی بیان میشود اما مرگ قهرمان در حماسه، ناشی از آن پاشنه آشیلی بوده که در آن گرفتار شده است. در یک تراژدی مسیحی یا دینی، شاید یک گناه باشد که عامل مرگ نهایی و سرنوشت تراژیک قهرمان است. همچنین در یک تراژدی غیر دینی که نسبتی با دین ندارد، خطا و اشتباهی که از قهرمان سر می‌زند نتیجه‌اش مرگ تراژیک داستان است.
این کارشناس حوزه سینما اضافه کرد: مرگ در تراژدی در واقع مجازاتی است که به واسطه آن خطا اتفاق می‌افتد در حالیکه در حماسه، معنای مرگ، ایستاده مُردن ولی فرونریختن است که خیلی متفاوت است. همچنین معنی شکست و پیروزی نیز تغییر می‌کند. در حماسه قهرمان به دلیل حقانیتش پیروز میشود حتی اگر ایستاده کُشته شود اما پیروزی او اخلاقی و معرفت‌شناختی خواهد بود، این شکست و پیروزی است که آدم‌ها را با هدف‌هایشان مورد ارزیابی قرار می‌دهد.
فیلم حماسی بدون رنگ بی‌معناست
محمد شهبا، نویسنده و مترجم آثار سینمایی و مدرس دانشگاه نیز در کارگاه ساختار و زیبایی‌شناسی فیلم کوتاه در آخرین روز رویداد سینما حماسه، با اشاره به تعریف میزانسن اظهار کرد: میزانسن ایجاد روابط معنادار بین بازیگران، اشیا و دوربین است. همچنین هدف از میزانسن در فیلم‌های حماسی بر خلاف فیلم واقع‌گرا تمرکز بر رابطه بین شخصیت با شخصیت مخالف و اشیا است. میزانسن در فیلم حماسی بیشتر شی‌محور است و برای مخاطب فاصله شی که به فرد اصلی نیرو می‌دهد اهیمت دارد.
وی افزود: از دیگر موارد مورد اهمیت در فیلم حماسی رنگ است. به عبارتی فیلم حماسی بدون رنگ بی‌معناست. البته باید بدانیم که ساخت فیلم‌های سیاه و سفید در سال ۲۰۲۲ دیگر جوابگو نیست چرا که دنیا سیاه و سفید نیست. باید بدانیم که حماسه با سیاه و سفید بیگانه است. در نهایت در ساخت فیلم‌های حماسی باید از رنگ به صورت اشباع شده استفاده کنیم.
شهبا خاطرنشان کرد: صدای صحنه در فیلم‌های حماسی نیز نیاز به اغراق دارد. برای مثال اگر شمشیری روی زمین می‌افتد حتما صدای آن با اغراق است. باید بدانیم که تمام صداها در صحنه‌های حماسی به اغراق نیاز دارد. در بحث بازیگری فیلم‌های حماسی نیز باید بدانیم که سبک کلاسیک برای این فیلم‌ها مناسب‌تر است. بازیگری متد برای فیلمسازی حماسه مناسب نیست و بازیگران برای بازی در این نوع فیلم‌ها نیاز به اغراق از نوع کلاسیک دارند.
در حین برگزاری این کارگاه‌ها طی سه روز و پس و پیش از، نشست‌های تعاملی فیلمسازان کوتاه مستند و داستانی یا داوران رویداد سینما حماسه برگزار شد و به گفت‌وگو درباره طرح‌های آن‌ها برای تولید فیلمنامه حماسی خود پرداخته شد.
مشروح کامل کارگاه‌ها و نشست‌های سینما حماسه به مرور در ایسنا منتشر خواهد شد.
گزارش از سما سادات علوی مقدم، سینا سالکی و محمدرضا صبوریان
انتهای پیام
