سنت‌های عید قربان در سرزمین وحدت و برادری/ از خون دادن تا آشتی‌کنان

شادمانه‌های سال ۱۴۰۱ به ایستگاه عید قربان نزدیک می شود؛ عیدی که پرشکوه‌ترین و زیباترین جلوه ایثار و تعبد در برابر خالق و روز رهایی از نفس است روزی که مؤمنان منیت ها و تعلقات دنیایی را به قربانگاه‌ها می برند و با ذبح آن، داستان عشق و ایمان، فداکاری و ایثار، اخلاص و بندگی را از سر می گیرند.

در این روز ابراهیم(ع) با بردن اسماعیل(ع) خود به قربانگاه، تسلیم رضای الهی می شود و پا بر روی نفس اماره می گذارد تا از این امتحان الهی پیروز بیرون بیاید آنجا که پروردگار به او ندا می دهد:«ابراهیم! تو از این آزمون سربلند بیرون آمدی؛ پس دوستی خدا گوارایت باد».

این رخداد بزرگ موجب شد تا هر ساله حاجیان در مراسم حج به درگاه پروردگار بشتابند و با قربانی خواسته‌های مادی خود نشان دهند که از تعلقات دنیوی رهایی یافته و به خانه معبود نزدیک شدند.

 استان گلستان که به واسطه زندگی مسالمت آمیز ۱۶ قوم و مذهب مختلف به نگارستان ایران نام گرفت در عید قربان همچون سایر نقاط آداب و رسوم مختلفی را در دل خود جای داده است اما از بین ۱۶ قوم استان گلستان، ترکمن ها در عید قربان مراسمات ویژه ای را برگزار می کنند و جایگاه عید قربان نزد آنها همانند عید نوروز مهم است و باشکوه خاصی برگزار می شود طوری که برخی از آنها از این عید به عنوان بهار ترکمن ها یاد می کنند.

ترکمن ها سه روز قبل و در آستانه عید سعید قربان خانه تکانی می کنند و به این خانه تکانی «کرگون» می گویند، همچنین پخت نان های مختلف از جمله «پوسوق» از جمله دیگر رسوم مردم ترکمن صحراست که  در آستانه عید قربان برای شادی روح اموات بین همسایه ها تقسیم می کنند.

یکی دیگر از رسوم مردم ترکمن در عید قربان، پوشیدن لباس های نو و طبخ شیرینی مخصوص مثل «پشمه» است، آنها با توجه به وُسع خود گوسفند، شتر و یا گاو قربانی می کنند و نخستین غذایی که طبخ می کنند را برای شادی اموات خیرات می کنند.

متأسفانه باید گفت آداب و رسوم عید قربان نیز از انبوه جلوه های مدرنیته در امان نماند و با حرکت دنیای امروز به سمت مدرن شدن بخشی از آداب و رسوم و سنت ها در حال فراموشی است.

یکی از آیین ترکمن ها در عید قربان که کم کم در حال فراموشی است «قربان شور» نام دارد، ترکمن ها براساس این رسم شب عید قربان به‌کنار رودخانه گرگان‌رود و اترک‌رود و چشمه‌سارها می‌ رفتند و آب به تن خود می‌ زدند و اگر آب روان نبود، با ظرفی خود را شستشو می‌دانند و معتقد بودند باید برای عید فردا پاک باشند حاضران در این آئین به صورت دست‌جمعی آواز سر می‌دانند و «قربان شورا، من شورا – گیدّا قربان آقادان سورا – کلام سوسر نورا» می‌خواندند.

اما سیستانی های گلستان نیز نسبت به برگزاری عید قربان اهمیت ویژه ای قائل هستند، آنها در عید قربان نان ‎های روغنی «چلبک»، «بورک»، «قتلمه» و آبگوشت معروف سیستانی ‎ها با ادویه معروف «آچار» را پخت می ‎کنند.

آشتی کنان یکی از رسوم زیبا و انسانی سیستانی ها در عید قربان و عید غدیر است که بین افرادی که قهر هستند واسطه آشتی و دوستی دوباره می شوند، همچنین سیستانی های استان گلستان رسم دارند در روز عید قربان به زیارت یحیی بن زید(علیه ‎السلام) و امامزاده عبدالله(علیه ‎السلام) گرگان بروند.

تاریخ نگار گرگانی با اشاره به آئین های عید قربان در استان گلستان به خبرنگار ایسنا گفت: در فرهنگ مردم استان گلستان عید قربان از اعیاد بزرگ اسلامی است. مردم از چند روز قبل برای این روز برنامه ریزی می کنند و همه تلاش دارند تا روز خوشی برای خود و خانوادهایشان و دیگران فراهم کنند، عید قربان فقط عید گوشت خوردن نیست بلکه عید بندگی محض الهی و تأسی به سیره حضرت ابراهیم(ع) است.

«غلامرضا خارکوهی» ادامه می دهد؛ از آنجایی که همه به لحاظ اعتقادات اسلامی عید قربان را عید بندگی محض خداوند می دانند و حضرت ابراهیم(ع) بخاطر آمادگی برای قربانی کردن تنها فرزندش در راه خدا، به اُوج اخلاص و بندگی الهی رسید و این اساس جشن و شادمانی روز عید قربان است که همه اقوام مسلمان گلستانی اعم از فارس و ترکمن و بلوچ به آن باور دارند بسیاری از مراسمات و آیین های عید قربان بین اقوام مختلف گلستانی مشترک است.

وی قربانی کردن را رایج ترین رسم روز عید قربان بین اقوام گلستانی دانست و تصریح کرد: به این مناسبت مردم استان گلستان حتی الامکان گوسفند و حتی برخی گاو و گوساله یا برخی از ترکمنها شتر قربانی می کنند. هرکس به اندازه توانایی خود، حیوانی را در راه خدا ذِبح می کند. برخی حتی به قربانی کردن یک خروس یا بوقلمون هم اکتفا می کنند. آنهایی هم که قادر به قربانی کردن نباشند سعی می کنند مقداری گوشت مرغ یا گوسفند یا گوساله به اندازه وُسعشان خریداری و برای ناهار ظهر روز عید قربان طبخ کنند تا با خانواده خود آن روز را غذای گوشتی بخورند. به عبارت دیگر خوردن گوشت حلال از هر نوع در روز عید قربان جزء مرسومات رایج و دیرینه مردم گلستان است.

تاریخ نگار گرگانی با بیان اینکه یکی از مناسک مهم عید قربان خواندن نماز عید است که به جماعت برگزار می شود، می افزاید؛ فارس ها در مساجد و ترکمن ها در عیدگاه نماز می خوانند. این نماز دو رکعت است و مردم از آن استقبال زیادی می کنند، نمازگزاران به هم دست می دهند و این عید را تبریک می گویند.

وی تأکید می کند؛ یکی دیگر از مرسومات اقوام مختلف استان گلستان به ویژه در گذشته این بوده که پسرانی که روز عید قربان متولد می شدند نامشان را “قربان” یا “قربانعلی” می گذاشتند. برخی نام خانوادگی شان “قربانی” است علت اینکه نام “قربان” بین شیعیان و اهل تسنن استان رایج شده همین عید قربان است. البته بین فارسها معمولا دو اسم ” قربان ” و ” قربانعلی ” و نام خانوادگی “قربانی” مرسوم است، اما بین ترکمن ها حداقل ۴۲ نام از عید قربان مشتق شده و روی نوزادان پسر و دختر خود می گذارند مثل: قربان اَراز، قربان قِلیچ، قربان بی بی، قربان بیکه، قربان دُردی، قربان تُوتای، قربان تاغان، قربان گَلدی، قربان حسین و…

خارکوهی تصریح می کند؛ برخی از گلستانی ها از مدتی قبل نذر می کنند که برای برآورده شدن فلان حاجت خود، روز عید قربان حیوانی حلال گوشت ذبح کنند و گوشت آن را بین مردم تقسیم کنند البته قربانی کردن در طول سال جزو مرسومات گلستانی ها است مثلا جلوی پای عروس و داماد، یا برای شفای بیمار، یا باردار شدن ، و یا احداث و خرید خانه و مغازه ، خرید ماشین آلات ، یا نیل به فلان شغل و مناسبتهای دیگر هم نذر قربانی می کنند که برخی به آن “خون دادن ” می گویند. این نوع ” قربانی ” یا ” خون دادن” گرچه نام قربانی دارد ولی در همه روزهای سال انجام می شود و مختص روز عید قربان نیست.

این تاریخ نگار گرگانی با اشاره به اینکه در روز عید قربان آئین های دیگری اعم از دعا خواندن به درگاه خداوند و غسل مستحبی بین مسلمانان رایج است، می گوید؛ علاوه بر این این، نکات معنوی دیگر نیز در عید قربان انجام می شود که در کتب دعا مخصوصا ً در کتاب معروف” مفاتیح الجنان ” ذکر شده است.

وی آیین دیگر گلستانی ها در روز عید قربان را دعا خواندن بر کارد قصابی اعلام می کند و می افزاید؛ وقتی کودک بودم، می دیدم برخی از کسانی که می خواستند روز عید قربان گوسفند ذبح کنند کارد خود را نزد ملای محل می آوردند و او بر آن دعا می خواند و سپس با آن سر گوسفند را رو به قبله می بریدند. 

خارکوهی با بیان اینکه یکی دیگر از رسم های خوب روز عید قربان در بین اقوام گلستانی تقسیم و توزیع گوشت بین مستمندان است، بیان کرد: برخی از افراد متدین با هزینه شخصی و یا با کمک جمعی، یک یا چند گوسفند یا گاو یا شتر خریداری می کنند و پس از قربانی کردن ، گوشت آن را قطعه قطعه کرده و بین مردم بخصوص میان مستمندان توزیع می کنند.

تاریخ نگار گرگانی با بیان اینکه یکی دیگر از مرسومات عید قربان برگزاری مراسم جشن ازدواج دختران و پسران گلستانی است که بسیار خوش یُمن است و شادمانی این عید را مضاعف می کند، خاطرنشان می کند؛ همچنین در این روز با آشتی کردن و رفع اختلافات و کدورتها، پیوند اجتماعی و برادری افزایش می یابد و خانواده ها چه بصورت حضوری و یا تلفنی و مجازی این عید را به هم تبریک می گویند و از حال هم باخبر می شوند.

وی تأکید می کند؛ نکته ای که در اینجا حائز اهمیت است آنکه ترکمن ها عید قربان را به طور مفصل تر از فارس ها برگزار می کنند و آنها علاوه بر ذبح و تقسیم گوشت قربانی، به خرید آجیل و تنقلات مختلف و شیرینی و میوه می پردازند و برای دید و بازدید به منازل یکدیگر می روند و مثل عید نوروز تا چند روز این مراسم را ادامه می دهند و با گوشت طبخ شده از مهمانان خود پذیرایی می کنند. 

انتهای پیام