نوشته های مشابه
ایسنا/اصفهان حضور زن در جامعه و زنان‌شدن فضاهای اجتماعی ایران چه تحولاتی را پشت‌سر گذاشته است؟ برای پرداختن به موضوع زنانه‌شدن شهر چه اصولی لازم است؟ آیا زنانه شدن موضوعی کالبدی است یا امری گفتمانی؟ هریک از ما و به‌طور خاص زنان، برای زنانه شدن فضاهای اطراف خود در شهر چه قدمی برداشته‌ایم؟
مهوش خادم‌الفقرایی، جامعه‌شناس و عضو هیئت‌علمی جهاد دانشگاهی واحد اصفهان در دوازدهمین نشست شهرتاب از سلسله نشست‌های طرح ملی فصل سخن که بعدازظهر سه‌شنبه (۱۱ مردادماه) با محور گفت‌وگو درباره کتاب «زنانه شدن شهر» نوشته نعمت‌الله فاضلی در کتاب‌فروشی اردیبهشت جهاد دانشگاهی برگزار شد، گفت: این کتاب در دو فصل نوشته‌شده است که در فصل اول، مباحث نظری و روش‌شناسی و مسئله کتاب موردبررسی قرار می‌گیرد و در فصل دوم شواهدی بر ادعای زنانه شدن شهر توسط نویسنده مطرح میشود.
او افزود: نویسنده در ابتدای کتاب به جایگاه زن در جامعه و شهر و همچنین به کارکردی می‌پردازد که این جایگاه برای زن دارد و اشاره می‌کند که این جایگاه همواره متناسب با صورت‌بندی‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی بوده و اگر این صورت‌بندی‌ها در طول تاریخ تغییر کند، جایگاه زن هم تغییر می‌کند. فاضلی معتقد است که در حال حاضر فضای شهری به سمت زنانه شدن رفته است و به این نکته هم اشاره می‌کند که بخش زیادی از اندیشمندان ایرانی با این ایده موافق نیستند و فکر می‌کنند که فضای مردسالارانه حاکم بر جامعه ما در طول تاریخ وجود داشته و فضای امروز هم باوجود تغییر و تحولات اقتصادی، اجتماعی، همچنان مردسالارانه است و جایگاه زن در فرهنگ جامعه هنوز هم در اندرونی خانه‌ها است و زنان آن‌طور که باید در فضای عمومی اجتماعی جایگاه ندارند.
خادم الفقرایی با اشاره به پافشاری نویسنده کتاب «زنانه شدن شهر» بر ایجاد تحولات بسیار در ۱۰۰ سال اخیر گفت: به‌زعم او این تحولات، باعث تغییر جایگاه زنان و زنانه شدن فضاهای شهری شده است.
این جامعه‌شناس ادامه داد: فاضلی در این کتاب به تعریف فضا اشاره می‌کند و می‌گوید فضا چیزی است که ما از طریق آن و در پیرامون آن با کنش‌هایی که انجام می‌دهیم معنا خلق می‌کنیم، بنابراین فضا یک متن و مفهوم خنثی نیست، بلکه کنش‌های ما و مناسبات ما با یکدیگر به فضا معنا می‌بخشد و در مقابل فضا نسبت به حضور در شهر و جامعه، به افراد ساکن در خود شکل می‌دهد و درواقع ارتباطی دوسویه میان افراد و فضا ایجاد میشود.
این عضو هیئت‌علمی واحد جهاد دانشگاهی اصفهان ادامه داد: نویسنده کتاب «زنانه شدن شهر» اصول و پیش‌فرض‌های خود را برای طرح مسئله بیان کرده و در اولین اصل می‌گوید که زنانه بودن فضای شهری امری نسبی است و نه مطلق، یعنی این فضاها از گذشته تاکنون تغییراتی داشته و همچنان ادامه دارد. او اصل دوم زنانه شدن را امری فرایندی و نه ناگهانی می‌داند، به این معنا که وقایع و اتفاقات مختلف در طول تاریخ به‌صورت تدریجی فضاهای شهری را به سمت زنانه شدن برده است. نویسنده در سومین اصل اشاره می‌کند که موضع ایدئولوژیک نسبت به این فرایند ندارد و زنانه شدن شهر را به معنای بهتر شدن یا بدتر شدن آن نمی‌داند، او در چهارمین اصل به این اشاره می‌کند که اگرچه همه ما به نبودن عدالت جنسیتی در فضای شهری اذعان داریم، اما این امری نسبی است، یعنی در محیط‌هایی بیشتر و در فضاهایی کمتر شاهد عدالت جنسیتی هستیم.
او تصریح کرد: پنجمین اصل فاضلی در پرداختن به موضوع زنانه شدن شهر این است که زنانه شدن شهر امری گفتمانی است، یعنی فقط تحول فیزیکی و کالبدی شهر نیست که به این موضوع می‌انجامد بلکه گفتمان فکری است که هم در مردان و هم در زنان ایجادشده و برخلاف گذشته که جامعه دچار کوری جنسیتی بوده است و زنانی را نمی‌دید امروز اما در نگاه به جامعه، زنان لحاظ می‌شوند، همچنین آخرین اصل موردنظر نویسنده این است که زنانه شدن شهر را باید با سایر تحولات اجتماعی و سیاسی جامعه ایران مثل دموکراتیک شدن، تفوق رسانه‌ها و مواردی دیگر بررسی کرد.
خادم‌الفقرایی با بیان اینکه نویسنده از دوران قاجار، تحولات حضور زن در جامعه و زنان شدن فضاهای اجتماعی را بررسی می‌کند، گفت: به نظر نگارنده‌ی کتاب «زنانه شدن شهر»، جایگاه زنان در شهر تا پیش از ورود مدرنیته به ایران بسیار محدود بود، به‌طوری‌که تنها در سه مکان حمام، مسجد و مزار دیده می‌شدند و در دیگر مکان‌های شهری اجازه رفت‌وآمد نداشتند و ترجیح خود آن‌ها هم به علت پسندیده نبودن و فشار اجتماعی بر عدم حضور در مکان‌های دیگر بود، همچنین سایر مراکز شهری ازجمله فضاهای نظامی، بازار، میدان‌های شهری و مدارس، همگی فضاهایی مردانه بودند.
این پژوهشگر ادامه داد: این فضا ادامه داشت و زنان در این سه فضا حضور داشتند تا زمانی که سه اتفاق باعث حضور بیشتر زنان در جامعه شد؛ انقلاب مشروطه یکی از اتفاقات بود که در آن زنان پابه‌پای مردان در فعالیت‌های سیاسی و راهپیمایی‌ها حضور داشتند و این حضور آن‌قدر به چشم می‌آید که عین‌الدوله، نخست‌وزیر مظفرالدین‌شاه دستور دستگیری زنان را صادر و قانونی برای جلوگیری از خروج آن‌ها از منزل وضع می‌کند. جنبش تنباکو و بحران نان نیز دو اتفاق دیگری بودند که زنان در آن نقش‌آفرینی داشتند و در فضای شهری کنشگری کردند، اما این حضور با اتفاقات مقطعی همراه بود که زنان به عرصه‌های شهری می‌آمدند و دوباره به اندرونی‌ها بازمی‌گشتند.
عضو هیئت‌علمی جهاد دانشگاهی اصفهان یادآور شد: در دوره رضاشاه و با مطرح‌شدن سیاست‌های مدرنیزاسیون که او قصد رواج آن‌ها در جامعه را داشت، اصلاحات اساسی در جامعه شکل می‌گیرد و پای زنان به مدارس و سایر محیط‌های شهری باز میشود و از اینجاست که تحولات در حضور اجتماعی زنان ایجادشده و کنشگری آن‌ها در فضاهای شهری کلید می‌خورد. در این زمان زنان اجازه پیدا می‌کنند و از آن‌ها خواسته میشود که به محیط‌های اداری و فضای شهری وارد شوند که در ابتدا زنان طبقات بالا در سطح جامعه حضور پیدا می‌کنند، ولی کم‌کم طبقات پائین‌تر هم در این تجربه شریک می‌شوند.
خادم‌الفقرایی افزود: در دوره پهلویِ اول بعضی از زنان تحصیلات خود را ادامه می‌دهند، در فضای شهری به‌صورت پررنگ حضور پیدا می‌کنند و حضور آن‌ها موردقبول واقع میشود و به‌عنوان افرادی که حق حضور و ایفای نقش در جامعه دارند پذیرفته می‌شوند، اما اتفاقی مثل کشف حجاب سبب میشود که بخشی از زنان مذهبی از حضور در جامعه بازبمانند. در دوران پهلوی دوم نیز علی‌رغم حذف قانون کشف حجاب، زنان غیرمذهبی کنشگری بیشتری داشتند، اما با وقوع انقلاب، زنان مذهبی به‌صورت پررنگ در شهر حاضر شدند و در راهپیمایی‌ها و فعالیت‌های سیاسی به کنشگری پرداختند، نکته جالب اینکه در انقلاب همه زنان فارغ از عقاید خود برای پیروزی انقلاب کنار هم قرار گرفتند و همین حضور گسترده بود که باعث تثبیت جایگاه سیاسی آن‌ها شد تا بتوانند در فضاهای شهری کنشگری سیاسی داشته باشند.
در ادامه این نشست و پس از قرائت بخش کوتاهی از کتاب، مخاطبان و حاضران نیز به بیان نظرات و تجربیات خود پرداختند، یکی از حاضران در جلسه با ایده‌ی کتاب مبنی بر زنانه شدن شهر موافق نبود و معتقد بود که شهر هنوز هم حضور زنان را پس می‌زند و نگاهی کالاگونه به زنان دارد. همچنین مخاطب دیگری اشاره کرد که شهر وقتی به محل مناسبی برای زنان تبدیل میشود که امکانات و ظرفیت‌های حمایت قانونی از زنان در آن فراهم باشد و تا زمانی که قوانین برای حمایت از زنان مهیا نشده‌اند، نمی‌توان از زنانه شدن فضای شهری و اجتماعی سخن گفت.
یکی دیگر از حاضران با اشاره به اینکه مفهوم حق به شهر، بیانگر حقوق جمعی افراد در زندگی شهری است، گفت: در جامعه ما حق به شهرِ زنان ادا نشده و المان‌ها، عناصر و مبلمان شهری برای زنان مناسب نیستند، یکی دیگر از مؤلفه‌های حق به شهر، عدالت جنسیتی است که آن‌هم در سطح جامعه ما کمتر دیده میشود. بااین‌وجود برای ایجاد عدالت جنسیتی و حضور بهتر و مؤثرتر زنان در فضای شهری باید از آمادگی ذهنی مردم و به‌طور خاص زنان شروع کرد. نمی‌توان و نباید چشم به دولت و حکومت دوخت تا قوانین حمایتگر برای ما مصوب کنند، چراکه حتی قوانین خوب هم وقتی جامعه آماده نباشد شکست می‌خورند و برخلاف خواست عمومی که همراه بودن بخش زیاد مردم و آمادگی جامعه است به عرف و سپس به قانون تبدیل میشود.
مخاطب دیگری نیز اضافه کرد: زمانی که کسب‌وکار خود را شروع کردم هرروز تا دو مغازه آن‌طرف‌تر را آب و جارو می‌کردم و بعد از مدتی این کار تسری پیدا کرد و حالا بدون اقدامی یک راسته خیابان هرروز توسط مغازه‌داران آب و جارو میشود. شاید مصرف بیشترِ شهر با همین کنش‌های کوچک و مؤثر برخواسته از نگاه ظریف و دقیق زنانه باشد که بدون رفتن به راهِ دورِ قوانین و حکومت می‌تواند شهری زنانه‌تر برای ما بسازد.
انتهای پیام
