موانعی که بر سر راه اثرگذاری پژوهش‌ها قرار دارد

به گزارش ایسنا، دکتر بهروز رسولی در چهارمین نشست از سلسله نشست‌های کاشتن برای آینده که امروز با موضوع اثربخشی پژوهش (Impact) برگزار شد، با اشاره به هدف از انجام اولین پژوهش‌ها گفت: در ابتدا هدف انجام پژوهش‌ها این بوده که مردم را نسبت به پدیده‌های مختلف آگاه کند، ولی در طول زمان فاصله بین دانشگاه‌ها و مردم و صنعت، بیشتر و بیشتر شد.

وی در خصوص تاثیر پژوهش یا research impact توضیح داد: یکی از اهداف انجام تحقیق حل کردن مسائلی است که جامعه با آن درگیر است. بر همین اساس می‌توان تاثیر پژوهش را یک تغییر مثبت و سودمندی تعریف کرد که یک تحقیق می‌تواند خارج از دانشگاه و در دنیای واقعی به ارمغان بیاورد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری ایران (ایرانداک) با بیان این‌که اهمیت تاثیر پژوهش و اندازه‌گیری آن از سال‌های دور مطرح شده است، گفت: این موضوع ابتدا توسط خود پژوهشگران مطرح شد و پژوهشگران می‌خواستند تاثیرگذاری پژوهش‌هایشان را بدانند. سپس دانشگاه‌ها به این موضوع توجه نشان دادند و در حال حاضر، این موضوع در سطح کشورها و به صورت بین‌المللی مطرح شده است و همه به این موضوع توجه پیدا کرده‌اند.

رسولی در پاسخ به این سوال که پژوهش‌ها معمولاً به چند دسته تقسیم می‌شوند؟، به نتایج مطالعه‌ مروری که در این حوزه انجام داده است، اشاره کرد و توضیح داد: یکی از مهم‌ترین تاثیرات پژوهش این است که با پژوهش، فهم جامعه خود را افزایش دهیم. برخی پژوهش‌ها به بررسی و تفسیر یک پدیده می‌پردازند. زمانی که دلیل و تفسیر یک پدیده را می‌دانیم، می‌توانیم برای آن برنامه‌ریزی داشته باشیم. بنابراین این یکی از تاثیرات پژوهش است.

وی ادامه داد: بخش دیگری از تاثیرات پژوهش، مربوط به بحث‌های نگرشی است. برخی پژوهش‌ها کمک می‌کنند تا نگرش جامعه نسبت به یک موضوع تغییر کند و یا نگرش مردم را به یک سمت هدایت کند. برای مثال خروجی و تاثیر یک پژوهش می‌تواند در نگرش مردم در مورد واکسن اثرگذار باشد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری ایران (ایرانداک) با اشاره به تاثیر اقتصادی پژوهش‌ها گفت: یکی از مهم‌ترین تاثیرات پژوهش می‌تواند مسائل اقتصادی باشد. به همین دلیل برخی اوقات تاثیر پژوهش را بر GDP بررسی می‌کنند تا مشخص شود پژوهش توانسته بر رشد اقتصادی اثرگذار باشد و باعث افزایش GDP شود؟

وی ادامه داد: تاثیر بر روی خدمات و تولید، مسائل زیست‌محیطی و توسعه تکنولوژی بخش‌های دیگر از تاثیرات پژوهش‌ها هستند. می‌توان بررسی کرد که آیا پژوهش توانسته در خصوص چالش‌های زیست‌محیطی و تغییرات اقلیمی تاثیری داشته باشد و این‌که چقدر توانسته با توسعه تکنولوژی زندگی مردم را تغییر دهد؟

رسولی در مورد دیگر تاثیرات پژوهش، اظهار کرد: سلامتی و پزشکی، نحوه سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری، افزایش ظرفیت‌های منابع انسانی و ظرفیت‌های پژوهشی، ایجاد تغییرات و پیشرفت‌های فرهنگی و بهبود عقاید خاص، از دیگر اثرات پژوهش‌ها هستند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فناوری ایران (ایرانداک) برای تشریح مسیر رسیدن به اثرگذاری پژوهش، به مثالی اشاره کرد و گفت: برای مثال وقتی ما می‌خواهیم چراغ خانه‌های یک شهر را روشن کنیم، نیاز به مسیری داریم که از طراحی لامپ و فرآیندهای مختلف شروع می‌شود و سپس به روشنایی می‌رسد. اگر در هر یک از این بخش‌های این مسیر نقص وجود داشته باشد و چراغ روشن نشود و یا افراد در نهایت راضی به روشن کردن چراغ نشوند، نمی‌توان گفت این کار به هدف رسیده. بنابراین پژوهش نیز نیازمند یک فرآیند است و باید تمام فرآیندهای آن به درستی انجام شود. از طراحی سوال پژوهش تا نحوه انجام و اشتراک‌گذاری و … و تا زمانی که مصرف‌کننده پژوهش از آن استفاده نکند، نمی‌توان گفت اثرگذاری اتفاق افتاده است.

وی با اشاره به اهمیت مسئله‌یابی پژوهشگران، ادامه داد: به طور کلی تاثیر پژوهش مانند یک چرخه است. ابتدا پژوهشگر باید نیاز و مسئله را به درستی تشخیص دهد، اگر این نیاز تشخیص داده نشود، نباید منتظر اثرگذاری بود. یکی از بحث‌های جدی این است که پژوهشگران مسئله‌یابی نمی‌کنند و مسئله‌سازی می‌کنند! و گاهی ترجیح می‌دهند پژوهشی انجام دهند که مورد توجه نشریات باشد، حتی اگر مورد نیاز جامعه نباشد!

رسولی به کیفیت تحقیقات اشاره کرد و گفت: موضوع دیگر نحوه انجام تحقیق است و این‌که چقدر یک تحقیق خوب و با کیفیت انجام شده، می‌تواند در هدف نهایی یعنی اثرگذاری پژوهش، نقش داشته باشد.

وی ادامه داد: مرحله بعد اشتراک‌گذاری و share کردن یافته‌های پژوهش است و پژوهشگر باید بتواند به درستی مسئله را به اشتراک بگذارد. این که چگونه این یافته‌ها به دست مخاطب می‌رسد، مسئله مهمی است. درک سیاست‌گذار با درک پژوهشگر متفاوت است و نمی‌توان با زبان پژوهشگر با سیاست‌گذار صحبت کرد.

عضو هیات علمی ایرانداک مرحله نهایی را «به‌کارگیری این یافته‌ها توسط مخاطب و جامعه» معرفی کرد و گفت: به‌کارگیری یافته‌ها توسط جامعه، موضوع مهمی است ولی این مرحله از کنترل پژوهشگر خارج است. جامعه باید پذیرای پژوهش باشد.

رسولی در خصوص محدودیت‌هایی ارزیابی تاثیر پژوهش گفت: گاهی اوقات بین پژوهش و مشاهده تاثیرات آن، یک شکاف زمانی وجود دارد و نمی‌توان بلافاصله اثرات پژوهش را دید. مثلاً تحقیقات اینشتین، همان زمان خیلی مورد توجه قرار نگرفت، ولی بعد از ۵۰ سال، به عنوان یکی از بنیان‌های فیزیک شناخته شد. به همین دلیل باید توجه داشت که چه زمانی باید تاثیر پژوهش‌ را اندازه‌گیری کنیم.

وی با اشاره به مطالعات انجام شده در این حوزه گفت: واقعیت این است که خیلی کم به این موضوع توجه شده است و به صورت عمیق این موضوع بررسی نشده است. در پژوهش‌های مختلف به دو سال، پنج سال و حتی ۱۷ سال بعد از انجام پژوهش اشاره شده ولی نمی‌توان آن را تضمین کرد. در رشته‌های مختلف می‌تواند این موضوع متفاوت باشد.

عضو هیات علمی ایرانداک ادامه داد: برای مثال در پزشکی یافته‌ها خیلی زود قدیمی می‌شوند. همچنین ممکن است مسائل دیگری نیز در تاثیر پژوهش نقش داشته باشند. مثلاً برای بررسی تاثیر پژوهش برای اقتصاد، گاهی مسائل خارجی دیگر اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود وضعیت اقتصادی بهبود پیدا کند و یا بدتر شود. در این شرایط نمی‌توان گفت این موضوع ناشی از این پژوهش بوده است.

وی در ادامه نبود یک استاندارد واحد برای تاثیر پژوهش، تردیدهای اخلاقی در مورد تاثیرگذاری‌ها، هزینه‌بر بودن ارزیابی تاثیر پژوهش را به عنوان دیگر محدودیت‌ها و چالش‌های موضوع ایمپکت پژوهش معرفی کرد.

رسولی در بخشی از سخنان خود به استراتژی‌های مختلف برای سنجش تاثیر پژوهش اشاره کرد و گفت: یکی از روش‌ها ارزیابی کیفی است و برای تاثیر پژوهش از خود پژوهشگران می‌پرسند. در بسیاری از دانشگاه‌های جهان به این صورت انجام می‌شود و در وبسایت دانشگاه به شکل گزارش منتشر می‌شود.

وی ادامه داد: رویکرد دیگر، رویکرد کمی است که در آن صرفاً از طریق بررسی برخی شاخص‌ها اندازه‌گیری می‌شود. بر اساس تجاربی که وجود دارد، بسیاری از متخصصان اعتقاد دارند که رویکرد آمیخته و به صورت بررسی همزمان کمی و کیفی کاربردی‌تر است. در بسیاری از مسائل، شاخص خاصی برای اندازه‌گیری وجود ندارد و باید این امکان را به محقق و تیم پژوهشی داد که تاثیرگذاری پژوهش خود را مطرح کنند.

انتهای پیام