کشفی که تاریخ ریاضی را از نو می‌نویسد

غزال زیاری: خاستگاه اعداد اعشار، چیزی که روزانه میلیون‌ها نفر از آن استفاده می‌کنند، احتمالا به مراتب قدیمی‌تر از چیزی است که تا پیش از این فکر می‌کردیم.

تا پیش از این به نظر می‌رسید که اعداد اعشار در سال ۱۵۹۳ و توسط کریستوفر کلاویوس، ریاضیدان آلمانی به دنیا معرفی شده است. ولی حالا، براساس مقاله منتشر شده در مجله Historia Mathematica، خاستگاه اعداد اعشاری دست کم به ۱۵۰ سال قبل از آن برمی‌گردد که توسط یک تاجر ونیزی مورد استفاده قرار می‌گرفته.

دست نوشته بیانچینی و کشف اسرار جدید

طبق این مقاله، این تاجر که جیووانی بیانچینی نام داشته، در دهه ۱۴۴۰ از سیستمی از کسرهای اعشاری بهره می‌برده و از آنها برای اندازه‌شناسی، محاسبات و ستاره‌شناسی کروی استفاده می‌کرده. در این مقاله می‌خوانیم:« ما استفاده کلاویوس از اعداد کسری اعشاری را ردیابی کردیم. به نظر می‌رسد که سیستم اعشاری به دوره جیووانی بیانچینی (دهه ۱۴۴۰) برمی‌گردد. سیستم اعشاری مورد استفاده او، ویژگی متمایز محاسباتش در نجوم کروی و اندازه شناسی بوده.»

این کشف در شرایطی انجام شد که ریاضی‌دانان بخش‌هایی از یک دست نوشته متعلق به بیانچینی را یافته و مطالعه کردند و متوجه شدند که در وسط برخی از اعداد، نقطه‌هایی قرار دارد که مثل نقطه اعشار مدرن است. این نشان می‌دهد که اعشار برای اولین بار، یک قرن و نیم زودتر از آنچه که ما فکر می‌کردیم، برای نمایش اعداد دقیق مورد استفاده قرار می‌گرفته.

بیانچینی تاجری بود که مدیریت دارایی‌ها و سرمایه‌های خانواده d’Este را عهده‌دار بود و همچنین چندین متن نجومی از او منتشر شده و درعین حال حرکت سیاره‌ای را ترسیم کرده و به پیش‌بینی زمان وقوع خسوف پرداخته و در متون نجومی او، برای اولین بار نقطه اعشار مشاهده شده است.

فن بروملن، براین باور است که کلاویوس احتمالا با مشاهده یکی از متون بیانچینی، درباره اعداد اعشاری ایده گرفته و به همین خاطر هم هست که دیگر از آن استفاده نکرده.

او در این باره گفت:« معرفی اعداد اعشاری توسط کلاویوس در یک ستون و عدم استفاده مجدد از اعداد اعشاری، به سادگی راوی یک موضوع است: او به جدول بیانچینی دسترسی داشته و ساختار آن جدول را در کار خودش کپی‌برداری کرده است.»

البته شنیده می‌شود که خود بیانچینی درسفرهایی که داشته، با ایده اعداد اعشاری آشنا شده؛ چرا که او در طول دوران زندگی‌اش بارها به کشورهای اسلامی سفر کرده و در آن زمان در کشورهای اسلامی ریاضی‌دانان بزرگی زندگی می‌کردند و بسیاری از مفاهیم ریاضی رشد و توسعه داده بودند. در نتیجه این احتمال وجود دارد که بیانچینی نیز تحت تاثیر علم ریاضی در آسیا، شروع به استفاده از اعداد اعشاری کرده باشد.

منبع: newsweek

۵۸۵۸