انتقال فناوری از نگاه الگوی اسلامی‌ایرانی پیشرفت

به گزارش ایسنا، در یادداشت اسماعیل خلیلی می خوانیم: فرهنگ عمومی ایران در طول یک‌و نیم سدۀ گذشته اتّفاقاً هرگز از نوآوری عاری نبوده، امّا تقلیدِ ناخرمندانه نیز در آن کم نیست. از مهم­ترین منصّه­‌های بروز این دو وجه، می­توان «آشپزخانه ایرانی» را نام بُرد که از سویی، کارگاهی است معمولاً سرشار از نوآوری زن ایرانی و کُنشگری فعّال و گزینشگرِ وی، از دگرسو انباشته از ابزارهایی که وجودشان در این کارگاه فاقد توجیه خردمندانه است.

آنجا که نوآوریِ جدّی رُخ می­دهد، ردّ یک خرد تمدنّی را می­توان در فرهنگ عمومی ایرانیان یافت؛ آنجا که انواعی از ابزارهای بی­استفاده مشاهده می­‌شوند، دلالت بر فرهنگی دارند که قادر به نوآوری نیست، بل­که گاه اصلاً تا این حد خودآگاه نیست که نسبت مُشخصّی میان «خود» با «ابزار» ایجاد کند.

هزاران نمودِ دیگر، حاکی از خرَدِ گُزینشگرِ خودآگاه و نُوآورند، هرچند فرهنگ عمومی ایران معاصر آکنده از انواع خِرَدگُریزی نیز هست. می­توان دریافت که در اقتصاد، ایرانیان در سطح خُرد موفّق و نوآور، اما در سطح کلانْ تقریباً به­ طور مُطلق ناموفّق بوده­ اند؛ بالعکسِ هنر، چه هنر برای عرضه به بازار هنر، چه به­ ویژه هنرِ تنیده و ممزوج در ساخت زندگی.

با این مقدّمه توجّه خود را بر تفاوت سه مفهومْ متمرکز می­کنیم:

فن­شناسی (technology) در برابر فن­جویی (technophilia) و فن­پرستی (technomania).

با تحلیل روندهای این سه در تاریخ اجتماعی ایران معاصر، می­توان گُزینشگریِ فن­شناسانه و نیز نوآورانه در فرهنگ عمومی را ناشی از تداوم خرَد تمدّنی در شرایطی توصیف کرد که آکنده از انواع خردگُریزی نیز هست.

فرهنگ عمومی ایران بسیار موجد نوآوری بوده و هست، امّا عُمدتاً هنگامی که فن از فرهنگ برخاسته و از خردِ جاری در این فرهنگ ناشی شده است؛ هرگاه فن با این خرد بیگانه بوده، نسبت ما با آن در بهترین حالتْ فن­جویانه و در بدترین حالتْ فن­پرستانۀ ویرانگر بوده است.

سرانجام، هرچه دامنۀ بررسی ما از فرهنگ غیر رسمی به­ سوی فرهنگ رسمی بیشتر معطوف می­شود، کمتر می­توان از خرَدِ گُزینشگر و نوآور نشان یافت، حتّی اصلاً کمتر می­توان برای فن­شناسی (که شرط کُنشگری است) «امکانی» در فرهنگ رسمی ما یافت.

فن‌پرستی بدون گزینشگری خردورزانه عاملی در جهت افول و نزول ابتکار و خلاقیت برخاسته از فرهنگ اصیل جامعه ماست. زمانی که این غلبه اتفاق می‌افتد، بدون توجه به نیازها، جامعه دنبال تجربه فنون و سبک‌های جدید یا تقلید و یابرای یافتن هویت جدید، دنبال فناوری‌های جدید می‌رود.

این مسئله ضمن تحمیل هزینه زیاد مادی و معنوی، در موارد هم نه تنها موجب افزایش رفاه و آسایش و … جامعه نشده ، بلکه خود عامل سلب آرامش از جامعه می‌شود.

ورود تکنولوژی‌های جدید عاریتی در پاره‌ای اوقات نه تنها باعث شکوفایی و رشد جامعه نشده، بلکه موجب رکود و سکون آن نیز گشته است.

به نظر می‌رسد ابداع و فناوری باید برخاسته از فرهنگ و نیاز و ظرفیت یک جامعه باشد و ورود هر چیز جدید توام با آموزش و روشن ساختن معایب و مزایا باشد.

در این راستا، سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ضمن پذیرش انتقال فناوری و همپایی با جهان، بر فناوری های بومی و برخاسته از فرهنگ بومی اسلامی و ایرانی تاکید دارد و لازمه آن را تولید علم و دستیابی ایران به مرجعیت علمی با تکیه بر ظرفیت داخلی می داند.

انتهای پیام